2019-05-10 - Pracownicze Plany Kapitałowe w placówce oświatowej

Z wielu prognoz ekonomicznych wynika, że świadczenia emerytalne wypłacane przyszłym emerytom kształtować się będą na bardzo niskim poziomie. Stopa zastąpienia, tj. stosunek emerytury do ostatniej pensji, w przypadku osób aktualnie rozpoczynających zatrudnienie, wynieść ma zaledwie ok. 30 proc.

Docelowo emeryturę wypłacaną z ZUS zwiększyć mają środki zgromadzone w ramach pracowniczych planów kapitałowych. PPK nie ma stanowić reformy powszechnego systemu emerytalnego, lecz polega na wprowadzeniu „dodatkowego” systemu gromadzenia środków na emeryturę. Głównym założeniem PPK jest wypłata uczestnikowi PPK zgromadzonego przez niego kapitału po osiągnięciu 60 roku życia. Pierwsza część – 25 proc. zgromadzonej kwoty – zostanie wypłacana uczestnikowi PPK jednorazowo, natomiast pozostałe 75 proc. środków – miesięcznie w ciągu kolejnych 10 lat. Możliwa będzie również wcześniejsza wypłata środków przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w przypadkach określonych w ustawą (np. 25 proc. w przypadku poważnego zachorowania, 100% w formie pożyczki zwrotnej w okresie 15 lat dla sfinansowania wkładu własnego na zakup mieszkania).

PPK w założeniu ma być programem powszechnym (kierowany jest do ponad 11 milionów zatrudnionych, w tym około 9 milionów osób pracujących w sektorze prywatnym oraz ponad 2 milionów pracowników „budżetówki”). Ostatecznie z programu pracowniczych planów kapitałowych (pomimo zastrzeżeń zgłaszanych w toku prac nad ustawą przez organizacje związkowe) nie zostali wyłączeni nauczyciele i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni szkołach oraz placówkach oświatowych (zobacz tabelę nr 1).

Tabela 1. Uczestnicy PPK

Szkołom i placówkom oświatowym prowadzonym przez jednostki samorządu terytorialnego pozostało jeszcze trochę czasu na przygotowanie się do obowiązków wynikających z przepisów o pracowniczych planach kapitałowych. Zgodnie z ustawą o PPK, w stosunku do podmiotów zatrudniających wchodzących w skład sektora finansów publicznych (a więc w szczególności szkół i placówek oświatowych będących jednostkami budżetowymi prowadzonymi przez jednostki samorządu terytorialnego szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego), obowiązek zawarcia umów o zarządzanie PPK powstaje z dniem 1 stycznia 2021 roku (art. 137 ustawy o PPK, art. 9 ustawy o finansach publicznych).

Natomiast w przypadku pracodawców, którzy nie zaliczają się do sektora finansów publicznych, obowiązek ten powstanie zwykle wcześniej – w terminie uzależnionym od stanu zatrudnienia podmiotu zatrudniającego. Terminy objęcia tych podmiotów obowiązkami ustawowymi precyzuje art. 134 ustawy o PPK (zobacz tabelę nr 2).

Tabela 2. Termin objęcia obowiązkami wynikającymi z ustawy o PPK

Jednocześnie ustawa o PPK określa terminy, według których brana jest pod uwagę liczba osób zatrudnionych w poszczególnych kategoriach podmiotów, którzy zobowiązani będą do utworzenia PPK:

• w odniesieniu do podmiotów zatrudniających, do których ustawa będzie stosowana od dnia 1 lipca 2019 r. – zatrudnienie co najmniej 250 osób zatrudnionych będzie brane pod uwagę według stanu na dzień 31 grudnia 2018 r.,
• w odniesieniu do podmiotów zatrudniających, do których ustawa będzie stosowana od dnia 1 stycznia 2020 r. –  zatrudnienie co najmniej 50 osób zatrudnionych będzie brane pod uwagę według stanu na dzień 30 czerwca 2019 r.,
• w odniesieniu do podmiotów zatrudniających, do których ustawa będzie stosowana od dnia 1 lipca 2020 r. – zatrudnienie co najmniej 20 osób zatrudnionych będzie brane pod uwagę według stanu na dzień 31 grudnia 2019 r.,
• w odniesieniu do pozostałych podmiotów zatrudniających – ustawa będzie stosowana od dnia 1 stycznia 2021 r., w tym również w zakresie uwzględniania liczby osób zatrudnionych.

Należy w tym miejscu podkreślić, że zmiana (zwiększenie albo zmniejszenie się) liczby zatrudnionych po dniu według którego ustalana jest liczba zatrudnionych, a dniem utworzenia pracowniczego planu kapitałowego, nie modyfikuje terminu utworzenia PPK. Potwierdza to interpretacja Ministerstwa Finansów zawarta w odpowiedzi z 30 października 2018 r. na interpelację poselską w sprawie stosowania przez podmioty zatrudniające ustawy o pracowniczych planach kapitałowych (nr 26880).

Obowiązek objęcia nauczycieli oraz pracowników niepedagogicznych pracowniczym planem kapitałowym, wymaga od kierownika placówki oświatowej podjęcia czynności prowadzących do zawarcia umowy o zarządzanie, a następnie umów o prowadzenie PPKw imieniu i na rzecz osób zatrudnionych. Zanim jednak nastąpi, konieczne jest dokonanie wyboru instytucji finansowej.

Ustawa o PPK wymaga, aby wybór przez instytucji finansowej, z którą pracodawca zawrze umowę o zarządzanie PPK, został dokonany w porozumieniu z reprezentacją zatrudnionych u niego osób (art. 7 ust. 3-5 ustawy o PPK). Tryb przeprowadzenia konsultacji będzie różny w zależności od tego, czy w szkole (placówce) funkcjonuje zakładowa organizacja związkowa, czy też nie (zobacz tabelę nr 3).

Tabela 3. Konsultacja wyboru instytucji finansowej prowadzącej PPK

Zakładowy tryb wyboru instytucji finansowej ma służyć doborowi oferty instytucji finansowej, która w najpełniejszy sposób będzie odpowiadałainteresowi osób zatrudnionych. Przepisy ustawy o PPK nakazują dokonać wyboru oferty instytucji finansowej wedle ustawowych kryteriów.

Dokonuje się go w szczególności na podstawie:

1)      oceny proponowanych przez instytucje finansowe warunków zarządzania środkami gromadzonymi w PPK,

2)      ich efektywności w zarządzaniu aktywami oraz

3)      posiadanego przez nie doświadczenia w zarządzaniu funduszami inwestycyjnymi lub funduszami emerytalnymi.

Wybór oferty stanowi podstawę do zawarcia przez pracodawcę z wybraną instytucją finansową:

• umowy o zarządzanie PPK, a następnie
• w imieniu i na rzecz osób zatrudnionych – umów o prowadzenie PPK.

W myśl ustawy o PPK, umowa o zarządzanie PPK powinna zostać zawarta nie później niż na 10 dni roboczych przed dniem, w którym w stosunku do pierwszej z zatrudnionych osób podmiot zatrudniający jest obowiązany zawrzeć umowę o prowadzenie PPK.

Natomiast pierwsze umowy o prowadzenie PPK, w imieniu i na rzecz osób zatrudnionych należy zawrzeć w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po upływie 3 miesięcy od dnia, w którym zgodnie z ustawą pracodawca ma obowiązek wprowadzić PPK.

Tabela 4. Terminy zawarcia umów o zarządzanie i prowadzenie PPK

Brak zawarcia w przewidzianych ustawą terminach umów o zarządzanie i prowadzenie PPK może wiązać się z dotkliwymi sankcjami finansowymi. Zgodnie z ustawą o PPK, podmiot zatrudniający albo osoba obowiązana do działania w jego imieniu, który nie dopełni obowiązku zawarcia umowy o zarządzanie PPK w przewidzianym przepisami terminie, podlega grzywnie w wysokości do 1,5% funduszu wynagrodzeń u danego podmiotu zatrudniającego w poprzednim roku obrotowym. Natomiast nie dopełnienie obowiązku zawarcia w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej poszczególnych umów o prowadzenie PPK w terminie wiąże się z nałożeniem grzywny w kwocie od 1 000 zł do 1 000 000 zł.

Umowa o zarządzanie PPK będzie zawierana elektronicznie i wpisywana do ewidencji PPK prowadzonej przez Polski Fundusz Rozwoju, który będzie również badał fakt jej zawarcia i stosował sankcje finansowe wobec pracodawców, którzy nie zawarli tej umowy w terminie.

Kolejnym krokiem jest zawarcie – w imieniu i na rzecz osób zatrudnionych – umów o prowadzenie PPK z instytucją finansową, z którą zawarł on umowę o zarządzanie PPK.  Obowiązek zawarcia umowy o prowadzenie PPK powstaje:

• po upływie 3 miesiąca zatrudnienia tej osoby w podmiocie zatrudniającym,
• nie później niż do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął termin 3 miesięcy zatrudnienia.

– chyba że przed tym terminem osoba zatrudniona złoży oświadczenie o rezygnacji z dokonywania wpłat do PPK.

Ponadto ustawa o PPK rozstrzyga sytuację, w której umowa o prowadzenie PPK nie zostanie zawarta w terminie. W takim przypadku stosunek prawny wynikający z umowy o prowadzenie PPK, pomiędzy osobą zatrudnioną a instytucją finansową, będzie powstawał z mocy prawa, na warunkach wynikających z zawartej umowy o zarządzanie PPK. Podmiot lub osoba odpowiedzialna za niezawarcie w terminie umowy o prowadzenie PPK musi liczyć się z nałożeniem grzywny przez PIP (art. 107 pkt 1 ustawy o PPK).

Osoby zatrudnione w wieku od 18 do 55 lat objęte zostały automatycznym zapisem do PPK. Jednak w związku z tym, że udział w PPK jest dobrowolny, w każdym momencie mogą złożyć podmiotowi zatrudniającemu pisemną deklarację o rezygnacji z dokonywania wpłat na PPK (art. 23 ust. 2 ustawy o PPK). O złożeniu takiej deklaracji należy niezwłocznie – nie później niż w terminie 7 dni od jej otrzymania – poinformować instytucję finansową. Z rezygnacją wiąże się obowiązek zaprzestania dokonywania wpłat na PPK począwszy od miesiąca, w którym uczestnik PPK złożył deklarację o rezygnacji. Wpłaty pobrane w tym miesiącu podlegają zwrotowi.

Raz na 4 lata – w terminie do ostatniego dnia lutego danego roku kalendarzowego – podmiot zatrudniający będzie miał obowiązek zawiadomić osobę, która zrezygnowała z udziału w PPK o wznowieniu (począwszy od 1 kwietnia danego roku kalendarzowego) wpłat na PPK, o ile uczestnik nie złoży ponownie deklaracji rezygnującej. Pierwszy tego typu obowiązek informacyjny powstanie w 2023 roku. W takiej sytuacji osoba zatrudniona, które dalej nie będzie chciała być objęta  PPK, będą musiała ponowić złożenie deklaracji o wstrzymaniu wpłat na PPK.

Zawarcie umowy o prowadzenie PPK na rzecz osoby, która ukończyła 55 lat, możliwe jest wyłącznie na wniosek osoby zatrudnionej. Podmiot zatrudniający jest obowiązany do jej poinformowania o możliwości złożenia wniosku. Umów o prowadzenie PPK nie zawiera się i składek nie odprowadza za osoby, które ukończyły 70 rok życia.

Warto pamiętać, że uczestnik PPK pozostaje stroną umowy o prowadzenie PPK także po ustaniu zatrudnienia u pracodawcy, który zawarł umowę na jego rzecz. Z czasem prowadziłoby to do sytuacji, w której jego oszczędności byłyby gromadzone w ramach różnych PPK. Aby zapobiec takiej sytuacji, przepisy przewidują złożenie podmiotowi zatrudniającemu (w przypadku kilku takich podmiotów – wybranemu przez uczestnika PPK), oświadczenia o wszystkich prowadzonych dla niego rachunkach w PPK.

W razie otrzymania takiego oświadczenia, po zawarciu umowy o prowadzenie PPK, podmiot zatrudniający powinien złożyć – w imieniu i na rzecz uczestnika PPK – wniosek o wypłatę transferową środków zgromadzonych na tych rachunkach, do PPK prowadzonego na podstawie umowy, którą sam zawarł. Intencją jest bowiem to, aby środki gromadzone w PPK „podążały” za osobą zatrudnioną w przypadku zmiany pracodawcy.

Jednak pracownik może nie zgodzić się na wypłatę transferową środków zgromadzonych na dotychczasowych rachunkach PPK. W takim przypadku powinien złożyć podmiotowi zatrudniającemu oświadczenie w tym zakresie w ciągu 7 dni od przekazania mu przez pracodawcę informacji o obowiązku złożenia wniosku o wypłatę transferową. W takiej sytuacji środki te pozostaną na dotychczasowych rachunkach uczestnika PPK do czasu ich wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu.

Za uczestnika PPK należy dokonywać wpłat na PPK w wysokości co najmniej składek podstawowych. Oprócz składek podstawowych, zarówno pracodawca, jak i uczestnik PPK, mogą również zadeklarować również wpłatę składek dodatkowych. Zachętą do rozpoczęcia i kontynuowania oszczędzania ma być ponadto jednorazowa wpłata powitalna dla każdego uczestnika PPK, a także dopłaty roczne do rachunku uczestnika PPK, finansowane ze środków Funduszu Pracy (FP).

Tabela 5. Wysokość składek, wpłat i dopłat do rachunku uczestnika PPK

Przepisy o PPK dopuszczają możliwość zawieszenia wpłat podstawowych oraz dodatkowych, finansowanych zarówno przez uczestnika, jak i przez podmiot zatrudniający:

• w okresie przestoju ekonomicznego, o którym mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z 11 października 2013 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 842 ze zm.) oraz w okresie obniżonego wymiaru czasu pracy, o którym mowa w art. 2 pkt 2 tej ustawy;
• w przypadku zaistnienia przesłanek niewypłacalności pracodawcy, o których mowa w ustawie z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1433);
• w okresie przejściowego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej lub ograniczenia jej zakresu na skutek powodzi i braku środków na wypłatę wynagrodzeń dla pracowników, o których mowa w art. 23 ustawy z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1473 ze zm.).

Należy pamiętać, że nawet mimo zaistnienia wymienionych przesłanek uczestnik PPK może w deklaracji złożonej podmiotowi zatrudniającemu zadeklarować finansowanie przez siebie wpłaty podstawowej i wpłaty dodatkowej.

Wysokość składek na PPK oblicza się od kwoty wynagrodzenia, stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe uczestnika PPK, z wyłączeniem podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopie wychowawczym oraz pobierających zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 2 ust. 1 pkt 40 ustawy o PPK). Wpłaty finansowane przez podmiot zatrudniający nie są wliczane do wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek emerytalno-rentowych (art. 26 ust. 5 ustawy o PPK). Natomiast wpłaty finansowane przez uczestnika programu potrącane są z wynagrodzenia uczestnika PPK po jego opodatkowaniu (art. 27 ust. 9 ustawy o PPK).

Składki na PPK powinny zostać odprowadzone na rachunek wskazany przez instytucję finansową prowadzącą rachunek uczestnika PPK w terminie do 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym zostały obliczone i pobrane (art. 28 ust. 4 ustawy o PPK). Poprzedzające je obliczenie wpłat finansowanych przez podmiot zatrudniający, a także obliczenie i pobranie wpłat z wynagrodzenia uczestnika PPK powinno nastąpić w obowiązującym u danego pracodawcy terminie wypłaty wynagrodzeń. Jeżeli wynagrodzenia są wypłacane w okresach krótszych niż miesiąc – wpłata na rachunek uczestnika PPK powinna zostać dokonana w terminie do ostatniego dnia miesiąca.

Wpłat dokonuje się, począwszy od miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał stosunek prawny wynikający z umowy o prowadzenie PPK.